Рытыввылын и асыввылын

— Веськала урлы синмас, — шуліс Дереваннӧйысь коми вӧралысь Василий Дмитриевич Расов. Тайӧ зэв лӧсяліс Великӧй Отечественнӧй война вылын. Бура лыйсьысь тышкасис вӧрӧгкӧд страналӧн рытыввылын и асыввылын.

Василий Расов чужис 1910 вося февраль 2 лунӧ крестьянинлӧн семьяын.

Дмитрий Степанович батьыс кыйсис. Екатерина Константиновна мамыс бергӧдіс гортса овмӧс да видзӧдіс челядь бӧрся. Василийлӧн вӧлі нӧшта вит вок: Аврам, Михаил, Илья, Иван да Александр. Челядьӧс ичӧтсяньыс велӧдісны вӧчны вермана удж, отсасьны гортын.

Гашкӧ, та вӧсна и велӧдчис зонка Дереваннӧйса школаын сӧмын во.

1935 воын Василий гӧтрасис ас сиктса Павла Алексеевна ныв вылӧ. 1936 воын чужис Александра, кык во мысти — Виталий, а война сувтан воӧ — Пётр. Олісны шаня, ӧта-мӧдӧс гӧгӧрвоӧмӧн да пыдди пуктӧмӧн. Бергӧдны овмӧс да видзны кага отсаліс и Павлалӧн мамыс — Матрёна Андреевна. Уджалісны «Выльлань» колхозын. А сэсся пансис война.

Кулӧмдінса райвоенкомат босьтіс В.Д. Расовӧс война вылӧ 1941 вося ав­густ 23 лунӧ. Фронтӧвиклӧн Александра нылыс бура кутӧ юрас сійӧ лунъяссӧ:

— Сиктсӧветын юӧртісны, кодлы мунны юрсиктӧ. Кулӧмдінысь найӧс мӧдӧдісны Сыктывкарӧ. Лэччӧм водзвылас бать воліс гортӧ, колис меным бумагаӧ гартыштӧм, пӧдушка кодь, кампетъяс.

Сэксянь колис уна кад, и тӧдмавны, кӧні да кор тышкасьліс вӧрӧгкӧд Де­реваннӧйса морт, позьӧ сӧмын красноармеечлӧн книжкаса да газетъясса дженьыдик пасйӧдъяс серти. Сідз, «Парма гор» газетын ачыс фронтӧвик казьтылӧ: «Дереваннӧйысь босьтӧм 33 мортӧс медводз мӧдӧдісны велӧдчыны Архангельскӧ. Сэки жӧ шуисны, кодӧс кытчӧ индасны. Ме веськалі маршевӧй роталӧн 31 полкӧ».

Красноармеечлӧн книжкаас эм пасйӧд, мый 1941 вося октябр 10 лунӧ Краснӧй армияса радӧвӧй Расов примитіс присяга да сійӧс мӧдӧдісны 34-ӧд запаснӧй стрелкӧвӧй полкса 69-ӧд торъя стрелкӧвӧй ротаӧ стрелокӧн.

Архангельскысь налысь полксӧ вуджӧдісны Карелияса фронт вылӧ Пет­розаводск дорӧ, кӧні мунісны зэв чорыд тышъяс. 1941 вося арын сӧветскӧй войскаӧс зырис вӧрӧглӧн зэв ыджыд ӧтувъя вын, да ковмис бӧрыньтчыны. Кыдзи висьталіс Василий Дмитриевич, налӧн полк­ыс веськаліс кытшӧ, кытысь петісны штыкъясӧн туй восьтӧмӧн. 

1942 вося февраль 21 лунӧ Василий Расовлӧн шуйга пельпомӧ веськаліс пуля. Полклӧн эвакогоспитальын куйліс 1942 вося апрельӧдз. Сэтысь петӧм бӧрын ёнмӧдчӧм могысь во джын кежлӧ лэдзлісны гортас, кӧні бригадираліс.

Колисны тулыс да гожӧм, и бӧр фронт вылӧ, кӧні бара вӧлі повтӧмӧн. 1944 воын бара чорыда доймис да лоис стройын служитӧм вылӧ шогмытӧмӧн. Но гортас эз лэдзны. Передӧвӧй вылӧ эз ыстывны, а тшӧктісны видзны эмбур.

Германияӧс вермӧм бӧрын бара на эз лэдзны гортас, а ыстісны Ылi Асыввылӧ тышкасьны Япониякӧд. Сэні вӧлі разведчикъяслӧн торъя 538-ӧд батальонын.

В.Д. Расовлӧн тышкасигӧн уна челядя семьяыс оліс уна сьӧкыдлун тӧдӧмӧн. Александра Васильевна казьтылӧ, кутшӧм сьӧкыд налы вӧлi батьтӧг: «Олiм зэв гӧля. Мамӧ век уджалiс колхозын,то ваялiс вӧлӧн турун, то пес. Быдтылiм картупель да градвыв пуктас, сэтысь вель уна сетлiм фронтлы. Сiдзжӧ и йӧв, кодӧс нулiсны Ручса вый вӧчанiнӧ. Кыдзи тшыгъялiм – казьтылӧмсьыс шогӧдӧ. Но идралӧм нин муяс вылысь шеп эг чукӧртлӧй. Полiм, мый мыждасны да пуксьӧдасны. Медым эг кулӧй тшыгла, татчӧс детдомын вежлалiм сёян вылӧ кӧлуйнымӧс.

И медбӧрти сувтiс Победа лун! Та йылысь челядьлы висьталiс мамыс – Павла Алексеевна. Сиктсаяс сералiсны и бӧрдiсны, пернапасасисны вичко вылӧ – вӧлi вӧвлытӧм нимкодьлун. Василий Дмитриевичлы война помасис во мысти – 1946 вося июнь 15 лунӧ. Воис гортас сёр войын. Челядь узисны джоджын да садьмисны ӧдзӧсӧ тотшкӧдӧмысь.

— Бать локтiс зэв ёна омӧльтчӧмӧн, вӧлi бушлата, галифе гача да ботинкиа. И дыр на новлiс тайӧ кӧлуйсӧ, — синва сорӧн казьтылiс Александра нылыс.

В.Д. Расовлӧн локтӧм бӧрын овны лои кокниджык. Фронтӧвик кызвыннас уджалiс сёрнитчӧм серти — тулыснас кылӧдчанiнын, гожӧмын колхозын, а тӧвнас кыйсис.

Война йылысь ёнасӧ эз казьтывлы.

— Кӧні вӧліны тышъяс, муыс вевттьысьліс куим судта шойясӧн, — висьтавліс Василий Дмитриевич Александра нылыслы.

Салдат воис ловйӧн, а нёль вок усисны. Колис ловйӧн сӧмын ичӧтджык Илья.

Повтӧмлунысь В.Д. Расовӧс пасйисны «За Победу над Германией в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг.», «За боевые заслуги» да «За Победу над Японией» медальясӧн. Война вылӧ ветлысь оліс дыр, куліс 2005 вося май 19 лунӧ. Гуалісны чужанінас — Дереваннӧйын.

Фронтöвик муніс йӧз дорысь, но колис ас йывсьыс бур казьтылӧмъяс. Сійӧ дона и рӧдвужыслы — нылыслы, внукъяслы, правнукъяслы да ӧти праправнуклы. Повтӧм салдат бӧрся кольӧмторъяс — фотографияяс, медальяс, документъяс да мукӧдтор — талун видзӧ Александра Васильевна. Сійӧ зільӧ вӧчны став верманасӧ, медым батьыс колис йӧзлӧн паметьын эз сӧмын Кулӧмдін районын, но и Ухтаын, кӧні сійӧ олӧ. Öні фронтӧвиклӧн медальясыс Ухта карлӧн историко-краеведческой музейын «Подвиг в металле» выставка вылын.

Ирина САЖИНА,

Ухта карса историко-краеведческӧй музейын уджалысь.

Ухта.

Снимок вылын: В.Д. Расов.

Парма гор, 2015, Апрель 30 лун.